Dit woord betekent zoveel als verschil maken. Daar is op zich natuurlijk niet veel mis mee: wij maken voortdurend onderscheid, verschil. Het probleem ontstaat daar waar je aan die verschillen grote vooroordelen ophangt. Dan gaat het meestal over huidskleur, afkomst, geslacht, geaardheid, maatschappelijke status enz. Vandaar dat het woord discriminatie als vanzelf een negatieve klank heeft gekregen:

dis·cri·mi·na·tie (de; v)

1ongeoorloofd onderscheid dat gemaakt wordt op grond van bepaalde, m.n. aangeboren kenmerken zoals ras, geslacht, leeftijd, seksuele geaardheid (VanDale woordenboek)

Deze weken lees ik regelmatig in de Brief van Jakobus. Bij hem (maar vooral bij Paulus!) vinden we natuurlijk niet de moderne term disciminatie, maar het (schitterende) woord prosoopo-lèmphia, meestal vertaald met aanzien des persoons, een manier van zeggen die weer rechtstreeks uit het Oude Testament komt (Deut. 1: 17). Een vrije vertaling zou ogendienarij kunnen zijn, maar de bedoeling is natuurlijk partijdigheid op onjuiste gronden. Bij God is geen aanzien des persoons, zegt Paulus herhaaldelijk. Jakobus past het scherp toe: Het geloof in Jezus Christus is daarmee niet te verenigen (Jak. 2: 1).

In de Bijbel gaat het dan doorgaans over het achterstellen van de armen en geringen en het naar de ogen kijken van belangrijke en rijke mensen. Daar wordt fel tegen geprotesteerd, dus het zal veel voorgekomen zijn… Ook bekend in de Schrift is de discriminatie van melaatsen en Samaritanen, waartegen onze Heer Jezus Christus zich scherp verzet. Paulus trekt die laatste lijn nog eens scherp door en verzet zich hevig tegen de gedachte dat het feit dat je Joods bent jou beter zou maken dan de ‘heidenen’ (Rom. 1-3).

Sinds dit jaar zijn er weer hevige betogingen tegen en discussies over racisme, ofwel de waangedachte als zou een afkomst of huidskleur mensen meer of minder waard maken. Opmerkelijk genoeg kom je dat soort ideeën in de Oudheid niet veel tegen. Het woord ras komt niet eens in de Bijbel voor. Het Bijbelse scheppingsverhaal zet juist zeer nadrukkelijk in op de eenheid van het menselijk geslacht: alle mensen zijn geschapen naar Gods beeld. En álle mensen zijn zondaren en hebben vergeving nodig. En álle mensen zijn breekbaar en hebben heling nodig. Het Evangelie benadrukt dat Jezus Christus komt en Zichzelf als offer weggeeft voor álle mensen. Kortom, wie zou beweren dat sommige mensen op grond van hun huidskleur minder waard zijn, keert zich tegen de kern van het Evangelie en pleegt de ultieme Godslastering. Racisme is volkomen vreemd aan de Bijbel en het Christelijk geloof.

“HEER, U bent het waard om de boekrol te nemen en zijn zegels te openen, want U bent geslacht en hebt ons voor God gekocht met Uw bloed, uit elke stam, taal, volk en natie.” – Openbaring 5: 9

Die term ras werd pas een hype in moderne tijden, toen het eenvoudige geloof in Schepper en schepping niet meer voldoende was: men ging ‘wetenschappelijk‘ over de oorsprong van de mens nadenken en zó de verschillen tussen mensen en volken benadrukken. Toen daar ook nog de gedachte van evolutie overheen kwam, was het hek van de dam: men ging ijverig rubriceren in ‘hogere en lagere vormen van mens-zijn’, met uiteindelijk de afschuwelijke racistische levensbeschouwing van het Nazisme als totaal dieptepunt. Gelukkig is de wetenschap (die dus nooit waardenvrij is!) weer veranderd: tegenwoordig heeft de genetica wel aangetoond dat alle mensen voor ruim 99% sprekend op elkaar lijken. Sterker nog: heel de mensheid lijkt teruggevoerd te kunnen worden op één oermoeder uit het grensgebied tussen Afrika en Azië, waarmee we feitelijk weer belanden in Genesis 1 – 3… De Bijbel is zo gek nog niet! Intussen weet ook de Bijbel heel goed dat er verschillen zijn tussen mensen! Men weet dat een Nubiër / Ethiopiër een zwarte huid heeft (Jer. 13: 23). Het mooie meisje uit het Hooglied is donker van huid (Hooglied 1: 5). Mozes was later getrouwd met een Nubische / Ethiopische (Num. 12: 1) – overigens tot chagrijn van zijn familie. En een goede kans dat Adam en Eva (hoe we hen ook moeten denken) tamelijk donker waren! Een lichte huid wijst tenslotte op pigmentverlies.

Intussen waren de mensen vroeger niet heiliger dan tegenwoordig: er waren vooroordelen genoeg. Misschien niet zozeer op grond van ‘ras’ of huidskleur, maar meer tegen vreemdelingen, onbeschaafde barbaren en lagere klassen in het algemeen… Trouwens, ik denk dat ook vandaag de dag racisme vaak op alle mogelijke manieren verstrengeld is met xenofobie, klassenverschillen, sociale verhoudingen, groepsangst enz. – het zou veel te simpel zijn om dat allemaal op huidskleur kort te sluiten. Het zit dieper dan dat. Vooroordelen zitten als vanzelf in ons mensen en daarom kunnen we anderen zomaar zwaar beschadigen, persoonlijk of groepsgewijs. Het is goed om je daarvan bewust te zijn.

De huidige discussies over racisme zijn nogal fel en ongemakkelijk. Maar het is goed als mensen c.q. jongeren zich boos maken over onrecht: laten er alsjeblieft jongeren blijven die dromen van een betere wereld! Het is een ramp als jongeren niet meer dromen. En het kan natuurlijk nooit kwaad om in de spiegel te kijken, ook al zou dat ongemakkelijk zijn. Als mij gevraagd wordt of ik een racist ben zal ik dat verontwaardigd en met kracht ontkennen: zo’n ideologie is volkomen vreemd aan wie ik ben en aan wat ik geloof. Maar ben ik daarmee vrij van vooroordelen? Dat denk ik niet. Anderen kunnen je daarop wijzen en dat stemt dan weer tot nadenken. Want laat dan racisme volkomen vreemd zijn aan de Bijbel en het Christelijk geloof, maar daarom kun je het onder Christenen en in de kerk natuurlijk nog wel tegenkomen. Christenen zijn nu eenmaal niet een beter soort mensen… We hebben nu ook wel door dat de Zending eeuwenlang als vanzelf gekoppeld is geweest aan een Europees superioriteitsbesef: dat heeft de Kerk veel schade berokkend en dat werkt nog steeds door. Overigens maakt dat ook duidelijk dat de onstuimige groei van de Kerk in Afrika en Azië een Pinksterwonder is! De HERE kan gelukkig met kromme stokken rechte slagen slaan.

Intussen laten vooroordelen zich meestal pas genezen door liefde en niet door nieuwe vooroordelen. Zo wordt ons vanuit het Engels aangepraat dat alleen termen als zwart en wit correct zijn. Daar voel ik me juist ongemakkelijk bij: donker en blank geeft wat mij betreft veel beter weer dat er talloze variaties zijn in huidskleur. Ook in de omgang tussen mensen zien we immers vaak dat vooroordelen wegvallen in een echte ontmoeting? Dat zou een van de sterke kanten van de gemeente moeten zijn: dat daarin allemaal verschillende mensen elkaar ontmoeten. Met zijn stevige woorden doet Jakobus juist daar een beroep op: “Broeders en zusters, het geloof in Jezus Christus, onze glorierijke Heer, staat niet toe dat u mensen op hun uiterlijk beoordeelt” (2: 1 NBV). Jezus Christus is Heer van totaal verschillende mensen: dat is Zijn heerlijkheid.