De afgelopen dagen bleken de winkelcentra van onze steden overspoeld te worden door koopjesjagers, die bepaald geen anderhalve meter afstand hielden. Het was namelijk Black Friday. Overigens is dat een vrijdag, die bijna een week duurt… Vroeger noemden we zoiets de uitverkoop, maar tegenwoordig moet dat dus Black Friday heten. De kranten en het internet staan al weken vol met zwartgetinte advertenties, die ons enorme meevallers beloven. Je zou wel gek zijn als je deze kans liet lopen! Als een kudde lemmingen draven we dus naar de Koopgoot en aanverwante plaatsen. Op jacht naar kortingen!

Waar ik me mateloos aan erger is de vanzelfsprekendheid waarmee we ons in Nederland dit soort uitzinnige Amerikaanse fenomenen laten opdringen. In de Verenigde Staten viert men nl. Thanksgiving (onze bijna vergeten Dankdag): dat is op een donderdag – een nationale vrije dag. De dag erna is men meestal ook vrij en gaan de winkels weer open. Vandaar. Uitverkoop op vrijdag. Dat Amerikanen daar vervolgens een hype van maken, waarin op hol geslagen consumenten winkels bestormen, is nogal vreemd – maar zo zitten ze blijkbaar in elkaar. (Al verbaast het me dat er in deze hypercorrecte tijden nog geen bezwaren zijn geuit tegen de term Black Friday…)

Maar wij vieren geen Thanksgiving. Waarom zouden we dan in vredesnaam massaal moeten gaan inzetten op een losse koopvrijdag in november? Dat doen we dus om Amerikanen na te apen. We laten ons willoos strikken in hun commerciële netten. Erger nog eigenlijk: wij gaan los op koopjes zonder enige verbinding met een Dankdag…

Helaas is dit niet het enige voorbeeld van Amerikanisering van onze cultuur. Voorbeelden te over. Is het niet ontzettend triest als kinderen op Halloween aan de deuren langs komen voor snoep? Wij hebben toch Sint Maarten op 11 november? Om nog maar te zwijgen van al die horrorfilms rond Allerheiligen.

En dan heb ik het nog niet eens gehad over die zwakzinnige ‘Kerstman’ die onze decembermaand onveilig komt maken. Wij hebben toch Sint Nicolaas? Onze goede Sint is ooit in de VS omgebouwd tot deze verschrikkelijke Santaclaus. Dat is triest, maar dat moeten ze zelf maar weten. Maar waarom moeten wij deze engerd importeren? Sommige Nederlanders zijn zo van het padje dat ze in december dus twee keer op cadeau-jacht gaan. Ik zou zeggen: hou vooral vast aan onze Sint en laat de Marechaussee die andere nepfiguur zo gauw mogelijk als ongewenste vreemdeling uitzetten. En zo is er veel meer. Amerikaans taalgebruik in liedjes en reclames, Amerikaanse krachttermen, peperdure Amerikaanse koffie bij Starbucks, de suggestie dat het Amerikaanse MacDonalds een gezellige plek is voor onze kinderen. Politici gedragen zich als boze kleuters, die niet tegen hun verlies kunnen (van Trump tot Baudet). Enz. enz. Het geeft allemaal hoe groot de invloed van media en commercie is.

Black Friday.

Vroeger kenden we vooral de Goede Vrijdag. Soms vrees ik dat deze tegenstelling op een of andere manier kenmerkend is voor onze cultuur. Het Evangelie dat we door de liefde van Christus gekocht en betaald zijn wordt verdrongen door een koortsige manie van voordelig kopen en betalen. Één van mijn helden – Leonard Cohen – zingt in zijn lied Steer Away de nogal verontrustende woorden: ‘As He died to make men holy, let us die to make things cheap’… Vrij vertaald: ‘Terwijl Hij stierf om de mensen heilig te maken, sterven wij van verlangen naar koopjes, willen we alles goedkoop maken’. Cohen bedoelt dat overigens niet cynisch, maar vooral tragisch, geloof ik. We willen het eigenlijk niet, maar gaan er toch in mee. De kerk is één van de laatste plekken in onze cultuur waar nog het woord eerbied klinkt. Het leven is nu eenmaal niet goedkoop. Het Christelijk geloof zal steeds meer tegencultuur moeten worden.

Loof de Koning, heel mijn wezen – dat is een prachtig lied, dat ik graag mag zingen. Voor alle duidelijkheid: dat lied zing ik dan natuurlijk voor onze HERE en Heiland en niet voor Z.M. Koning Willem-Alexander… Aardse koningen hebben we in ere te houden, maar ze hebben altijd afgeleid gezag. Ze mogen koning heten bij de gratie Gods. Uiteindelijk is er maar één Koning. Zie bv. Psalm 2! Dat is een klassieke kritische ondertoon in het Christelijk Geloof.

Koningen in de Bijbel

Presidenten enz. zul je in de Bijbel niet tegen komen… Dat is immers iets van de laatste eeuwen. Koningen des te meer! Daar moeten we trouwens niet altijd een te groot beeld van hebben: al die stadjes in Kanaän waar Israël mee te maken had hadden elk hun eigen koning – terwijl ze vaak niet meer dan een paar honderd inwoners hadden… Wij zouden dan eerder van een soort burgemeester spreken, zij het dat deze ‘koningen’ vaak ook legeraanvoerder waren. En natuurlijk hadden daarom de koningen van sterke landen als vanzelf een enorme macht. Zozeer dat de Bijbel in dat verband zelfs over goden kan spreken.

Israël was lang een vreemde eend in de bijt van het nabije Oosten: men had geen koning, omdat immers de HERE Koning was. In de praktijk traden er een soort part-time koningen op, die wij kennen als richteren of rechters. Intussen wil het volk dolgraag een koning, net als alle andere volken… De profeet Samuël verzet zich met hand en tand tegen deze wereldse wens (I Samuël 8). Ook de zgn. Koningswet in Deuteronomium 17 is ontzettend kritisch op het fenomeen koning… Hoewel er in Juda dan een erfelijk koningschap ontstaat via de lijn van David, zal het noordelijk rijk van Israël blijven vasthouden aan meer charismatisch koningschap. Maar voor beiden blijft gelden: De HERE is Koning (Ps. 93)!

Tegenwoordig zijn er heel wat meer presidenten dan koningen, maar dan nog zijn veel presidenten omringd met een koninklijke, dan wel keizerlijke entourage en gedragen ze zich ook zo: Poetin, Erdogan, Trump, Xi Jinping, Macron enz. Een republiek kan dan wel heel iets anders zijn dan een monarchie, maar in de praktijk lijkt het niet zoveel uit te maken.

Monarchie of republiek?

Christenen zou het niet zoveel uit moeten maken onder wat voor regeringsvorm we leven. Uiteraard zijn we gebaat bij vrijheid en recht, maar of we nou met keizers, koningen, vorsten, heersers, presidenten, premiers enz. te maken hebben maakt principieel geen verschil. De HERE is Koning!

Maar natuurlijk ben ik ook Nederlander. Wij hebben een koning uit het Huis van Oranje. Ben ik daarom een monarchist? Nee hoor, de eerste eeuwen was ons land een republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Sterker nog, hoewel we nog steeds zingen dat we de Koning van Hispanje altijd hebben geëerd, heeft ons land in 1581 feitelijk de monarchie afgezworen. Dat was indertijd een schokkende stap!

Maar vanuit de Reformatie, de Opstand, de Tachtigjarige Oorlog, kortom: het ontstaan van ons land, is er altijd wel die verbondenheid geweest met het Huis van Oranje. Geen Nederlandse natie zonder Willem van Oranje (zie hiernaast). Dat wil ik graag zo houden! Dat de Oranjes zijn opgewaardeerd tot koning hebben we feitelijk aan buitenlanders te danken (wijten?): Napoleon en zijn geallieerde vijanden. Van mij mag Willem-Alexander ook best Stadhouder heten, maar gezien de laatste 2 eeuwen houden we het maar op Koning. Ik ben dus geen monarchist, maar wel Orangist. Maar dat is historisch geworteld en komt niet voort uit mijn geloof. Er is maar één Koning!

Al dit soort gedachten zet ik op een rij omdat ik onze Koning – geflankeerd door zijn niet blij kijkende echtgenote – op tv spijt zag betuigen voor zijn ongelukkig geplande vacantie naar Griekenland. Dat soort fouten maken we in corona-tijd aan de lopende band: wat kan wel en wat kan niet? Maar gezagsdragers liggen natuurlijk onder een vergrootglas: minister Grapperhaus kan daar over meepraten. Ook de Majesteit had beter niet kunnen gaan, hoewel ik me goed kan voorstellen dat zijn meiden in hun herfstvacantie zin hadden om lekker in de zon te zitten, nota bene in hun eigen huis.

Dat er vervolgens in Nederland een enorm chagrijn ontstaat aan oprispingen op social media en in boze ingezonden brieven is te verwachten: dat is grotendeels de gebruikelijke kinnesinne. Dat hoor je overigens elk jaar als de begroting van het Koninklijk Huis orde komt… ‘Dat woont maar in paleizen van onze belastingcenten’, zo mekkert de kleinzielige Nederlander. Ze mogen het zelf niet zeggen, maar ik kan me voorstellen dat de Oranjes daar soms schoon genoeg van hebben.

… maar alsjeblieft geen republiek!

Je hebt echter ook telkens weer het gebruikelijke gezeur van zgn. hoogopgeleide mensen, dat we de monarchie hoognodig moeten vervangen door een republiek met een gekozen staatshoofd. Dat zou meer van deze tijd zijn. Alsof een president geen ambtswoningen met bijbehorend inkomen zou hebben. Alsof die niet beveiligd moet worden. Sterker nog: alsof die presidenten niet met pensioen gaan met enorm wachtgeld en levenslange beveiliging. Erger nog: alsof niet de meest vreselijke mensen tot president zouden kunnen worden gekozen! Kijk om je heen in deze wereld. Nederlanders zijn in staat om onnozele Bekende Nederlanders tot president te kiezen, vrees ik. Of iemand van D’66. Laten we maar blij zijn dat de Oranjes nog steeds niet weglopen voor hun verantwoordelijkheid. En laten we daarin vooral de geschiedenis van ons land in ere houden. Het is niet voor niets dat het Wilhelmus ons volkslied is.

Ik zat met gemengde gevoelens te kijken naar de spijtbetuiging van koning Willem-Alexander. Volgens mij komt dat voort uit het verlangen om een soort monarchie van het volk te zijn. Dat moet je volgens mij niet willen. Het is vast mijn leeftijd, maar ik heb een grote voorkeur voor de meer afstandelijke stijl van koningin Beatrix. Zie ook de manier waarop koningin Elisabeth van Groot-Brittannië het al zo lang doet. Je draagt een hoog ambt en dat moet je gewetensvol doen. Maar je hoeft geen populariteitspolls te winnen. Alsjeblieft niet.

Zolang we het Wilhelmus blijven zingen als volkslied houden we het maar op de Oranjes. En op de huidige monarchie. Als zij en wij dan ook maar vers 6 blijven zingen, over ‘mijn God en HEER’ – de Koning.

Dit woord betekent zoveel als verschil maken. Daar is op zich natuurlijk niet veel mis mee: wij maken voortdurend onderscheid, verschil. Het probleem ontstaat daar waar je aan die verschillen grote vooroordelen ophangt. Dan gaat het meestal over huidskleur, afkomst, geslacht, geaardheid, maatschappelijke status enz. Vandaar dat het woord discriminatie als vanzelf een negatieve klank heeft gekregen:

dis·cri·mi·na·tie (de; v)

1ongeoorloofd onderscheid dat gemaakt wordt op grond van bepaalde, m.n. aangeboren kenmerken zoals ras, geslacht, leeftijd, seksuele geaardheid (VanDale woordenboek)

Deze weken lees ik regelmatig in de Brief van Jakobus. Bij hem (maar vooral bij Paulus!) vinden we natuurlijk niet de moderne term disciminatie, maar het (schitterende) woord prosoopo-lèmphia, meestal vertaald met aanzien des persoons, een manier van zeggen die weer rechtstreeks uit het Oude Testament komt (Deut. 1: 17). Een vrije vertaling zou ogendienarij kunnen zijn, maar de bedoeling is natuurlijk partijdigheid op onjuiste gronden. Bij God is geen aanzien des persoons, zegt Paulus herhaaldelijk. Jakobus past het scherp toe: Het geloof in Jezus Christus is daarmee niet te verenigen (Jak. 2: 1).

In de Bijbel gaat het dan doorgaans over het achterstellen van de armen en geringen en het naar de ogen kijken van belangrijke en rijke mensen. Daar wordt fel tegen geprotesteerd, dus het zal veel voorgekomen zijn… Ook bekend in de Schrift is de discriminatie van melaatsen en Samaritanen, waartegen onze Heer Jezus Christus zich scherp verzet. Paulus trekt die laatste lijn nog eens scherp door en verzet zich hevig tegen de gedachte dat het feit dat je Joods bent jou beter zou maken dan de ‘heidenen’ (Rom. 1-3).

Sinds dit jaar zijn er weer hevige betogingen tegen en discussies over racisme, ofwel de waangedachte als zou een afkomst of huidskleur mensen meer of minder waard maken. Opmerkelijk genoeg kom je dat soort ideeën in de Oudheid niet veel tegen. Het woord ras komt niet eens in de Bijbel voor. Het Bijbelse scheppingsverhaal zet juist zeer nadrukkelijk in op de eenheid van het menselijk geslacht: alle mensen zijn geschapen naar Gods beeld. En álle mensen zijn zondaren en hebben vergeving nodig. En álle mensen zijn breekbaar en hebben heling nodig. Het Evangelie benadrukt dat Jezus Christus komt en Zichzelf als offer weggeeft voor álle mensen. Kortom, wie zou beweren dat sommige mensen op grond van hun huidskleur minder waard zijn, keert zich tegen de kern van het Evangelie en pleegt de ultieme Godslastering. Racisme is volkomen vreemd aan de Bijbel en het Christelijk geloof.

“HEER, U bent het waard om de boekrol te nemen en zijn zegels te openen, want U bent geslacht en hebt ons voor God gekocht met Uw bloed, uit elke stam, taal, volk en natie.” – Openbaring 5: 9

Die term ras werd pas een hype in moderne tijden, toen het eenvoudige geloof in Schepper en schepping niet meer voldoende was: men ging ‘wetenschappelijk‘ over de oorsprong van de mens nadenken en zó de verschillen tussen mensen en volken benadrukken. Toen daar ook nog de gedachte van evolutie overheen kwam, was het hek van de dam: men ging ijverig rubriceren in ‘hogere en lagere vormen van mens-zijn’, met uiteindelijk de afschuwelijke racistische levensbeschouwing van het Nazisme als totaal dieptepunt. Gelukkig is de wetenschap (die dus nooit waardenvrij is!) weer veranderd: tegenwoordig heeft de genetica wel aangetoond dat alle mensen voor ruim 99% sprekend op elkaar lijken. Sterker nog: heel de mensheid lijkt teruggevoerd te kunnen worden op één oermoeder uit het grensgebied tussen Afrika en Azië, waarmee we feitelijk weer belanden in Genesis 1 – 3… De Bijbel is zo gek nog niet! Intussen weet ook de Bijbel heel goed dat er verschillen zijn tussen mensen! Men weet dat een Nubiër / Ethiopiër een zwarte huid heeft (Jer. 13: 23). Het mooie meisje uit het Hooglied is donker van huid (Hooglied 1: 5). Mozes was later getrouwd met een Nubische / Ethiopische (Num. 12: 1) – overigens tot chagrijn van zijn familie. En een goede kans dat Adam en Eva (hoe we hen ook moeten denken) tamelijk donker waren! Een lichte huid wijst tenslotte op pigmentverlies.

Intussen waren de mensen vroeger niet heiliger dan tegenwoordig: er waren vooroordelen genoeg. Misschien niet zozeer op grond van ‘ras’ of huidskleur, maar meer tegen vreemdelingen, onbeschaafde barbaren en lagere klassen in het algemeen… Trouwens, ik denk dat ook vandaag de dag racisme vaak op alle mogelijke manieren verstrengeld is met xenofobie, klassenverschillen, sociale verhoudingen, groepsangst enz. – het zou veel te simpel zijn om dat allemaal op huidskleur kort te sluiten. Het zit dieper dan dat. Vooroordelen zitten als vanzelf in ons mensen en daarom kunnen we anderen zomaar zwaar beschadigen, persoonlijk of groepsgewijs. Het is goed om je daarvan bewust te zijn.

De huidige discussies over racisme zijn nogal fel en ongemakkelijk. Maar het is goed als mensen c.q. jongeren zich boos maken over onrecht: laten er alsjeblieft jongeren blijven die dromen van een betere wereld! Het is een ramp als jongeren niet meer dromen. En het kan natuurlijk nooit kwaad om in de spiegel te kijken, ook al zou dat ongemakkelijk zijn. Als mij gevraagd wordt of ik een racist ben zal ik dat verontwaardigd en met kracht ontkennen: zo’n ideologie is volkomen vreemd aan wie ik ben en aan wat ik geloof. Maar ben ik daarmee vrij van vooroordelen? Dat denk ik niet. Anderen kunnen je daarop wijzen en dat stemt dan weer tot nadenken. Want laat dan racisme volkomen vreemd zijn aan de Bijbel en het Christelijk geloof, maar daarom kun je het onder Christenen en in de kerk natuurlijk nog wel tegenkomen. Christenen zijn nu eenmaal niet een beter soort mensen… We hebben nu ook wel door dat de Zending eeuwenlang als vanzelf gekoppeld is geweest aan een Europees superioriteitsbesef: dat heeft de Kerk veel schade berokkend en dat werkt nog steeds door. Overigens maakt dat ook duidelijk dat de onstuimige groei van de Kerk in Afrika en Azië een Pinksterwonder is! De HERE kan gelukkig met kromme stokken rechte slagen slaan.

Intussen laten vooroordelen zich meestal pas genezen door liefde en niet door nieuwe vooroordelen. Zo wordt ons vanuit het Engels aangepraat dat alleen termen als zwart en wit correct zijn. Daar voel ik me juist ongemakkelijk bij: donker en blank geeft wat mij betreft veel beter weer dat er talloze variaties zijn in huidskleur. Ook in de omgang tussen mensen zien we immers vaak dat vooroordelen wegvallen in een echte ontmoeting? Dat zou een van de sterke kanten van de gemeente moeten zijn: dat daarin allemaal verschillende mensen elkaar ontmoeten. Met zijn stevige woorden doet Jakobus juist daar een beroep op: “Broeders en zusters, het geloof in Jezus Christus, onze glorierijke Heer, staat niet toe dat u mensen op hun uiterlijk beoordeelt” (2: 1 NBV). Jezus Christus is Heer van totaal verschillende mensen: dat is Zijn heerlijkheid.